Evaluatie van het hoogwater van juli 2021

Deel dit bericht:

Er zal nog heel wat water door de Maas stromen voordat het rumoer en de discussies rond het extreem hoogwater van juli 2021 zullen afnemen.
Dit hoogwater roept vragen op rond de berichtgeving van de gemeente, vooral richting Itteren en Borgharen. Daarnaast rijzen er ook enkele vragen over dit hoogwater en de hoogwaters in de nabije toekomst.

Aan de orde komen:

  • 1. Het hoogwater van juli
  • 2. De berichtgeving door de gemeente
  • 3. De hoogwaterbescherming
  • 4. Het hoogwater van juli en de bestaande hoogwaterberekeningen
  • 5. Begroeiing versus veiligheid
  • 6. Vragen
Weg tussen Itteren en Borgharen loopt onder water

1. Het hoogwater van juli
Dit hoogwater heeft een topafvoer van ca. 3300 m3/s en een waterstand van 45,23 m+ NAP. Volgens de geldende normen is het een vrij spitse hoogwatergolf met een snelle stijging en daling. Het bijzondere aan dit hoogwater is dat het midden in de zomer valt en het hoogste hoogwater is sinds de waarnemingen vanaf 1911. Als dit recente hoogwater in de winter had plaats gevonden dan zou daar een frequentie bij horen van één keer in de 120 jaar. Nu dit in de zomer is geweest is die frequentie veel lager.
Het is slechts een keer eerder voorgekomen dat een hoogwater in de zomer valt en dat was in 1980 met een topafvoer van 2000 m3/s.

2. De berichtgeving door de gemeente
Op maandag 12 juli wordt door RWS bekend gemaakt dat er vanaf dinsdag veel, heel veel regen wordt verwacht. Op woensdag 14 juli wordt het uit de hoogwaterberichten van Rijkswaterstaat (RWS) aan o.a. gemeenten meer dan duidelijk dat er een extreem hoogwater op komst is. In de loop van deze dag wordt via de website van Itteren.nl bekend gemaakt dat de gemeente bezig is informatie te verzamelen die bij een hoogwater van pas kan komen. Op donderdagmorgen 15 juli, de Maasafvoer zit dan al ruim boven de 2500 m3/s, wordt de informatie van de gemeente op de website Itteren.nl geplaatst;). Hierin wordt verwezen naar o.a. de website van RWS, de Veiligheidsregio Zuid-Limburg (VRZL) en naar de website overstroomik.nl . Verder allerlei informatie voor de fysieke en mentale gezondheid, risico’s vervuild slib, schade enz.
Met een snelle geluidswagen wordt geadviseerd om de auto’s buiten het dorp te parkeren wat betekent dat toegangswegen gaan onderlopen. Blijkbaar worden de bewoners van Hartelstein, Meerssenhoven, Wiegershof en het huis aan de Bosveldweg niet geïnformeerd.
Dit is nuttige informatie maar op dat moment, uitgezonderd het advies voor de auto’s, minder relevant. Er is meer noodzaak informatie te verstrekken over het eventueel afsluiten van wegen, het vervoer van en naar de dorpen. Er volgt ook geen informatie over het verloop van het hoogwater en dan met name over het verloop van de waterstand Borgharen Dorp. Belangrijk als referentiepunt is om te verwijzen naar een hoogwater uit het verleden. Voor de bewoners is dat informatie waarmee naar behoefte een persoonlijke inschatting te maken is wat er gaat komen en hun activiteiten daarop af te stemmen.

Nog een opmerking over de website overstroomik.nl
Hiermee wordt inzicht verkregen over de waterhoogte op buurtniveau. Het is echter niet duidelijk voor welke afvoer dit berekend is en ook niet of het dijkdoorbraak of een overstroming van de dijk betreft. Door de straatnaam en huisnr. in te vullen wordt de suggestie gewekt dat het een nauwkeurig systeem is maar dat is niet het geval. Er wordt alleen iets gezegd over de waterstand op buurtniveau en dan t.o.v. het maaiveld maar niets over hoe hoog het water in de woning komt.

Rijkswaterstaat verzorgt de hoogwaterberichten (voorspellingen) en verstuurt deze o.a. naar de gemeente en de Veiligheidsregio. Dan ligt het voor de hand dat gemeente op haar beurt de bewoners hiervan in kennis stelt over zaken die voor de bewoners van belang zijn.
Ook de VRZL geeft geen informatie over het verloop van het hoogwater met dien verstande dat op 16 juli om 3.44 u wordt bericht dat de Maas het hoogste punt van 45,23 m+ bereikt heeft.

Recreatievijver Itteren is niet meer zichtbaar, een grote watermassa zover het oog reikt

3. De hoogwaterbescherming
Wettelijk is bepaald dat de kaden bescherming moeten bieden tegen een hoogwater dat één keer in de 300 jaar (1:300) voorkomt. Zo’n hoogwater heeft een topafvoer van 3575 m3/s; bij deze topafvoer hoort volgens berekeningen van RWS voor de huidige situatie, zoals die op 1-11-20 vastgesteld is, een waterstand bij Borgharen Dorp van 45,27 m+ NAP. Merk op dat dit slechts enkele centimeters hoger is dan het juli-hoogwater.
Inclusief het recente juli-hoogwater is het sinds 1990 vijf keer gebeurd dat er een hoogwater is opgetreden met een topafvoer groter dan 2700 m3/s. Vóór 1990 was dat slechts een keer. Dit hoogwater kan aanleiding zijn om de herhalingstijden te herzien.
In de praktijk is de bescherming aanzienlijk hoger dan wettelijk is voorgeschreven. In dit kader heeft het waterschap eind oktober 2018 op verzoek van de klankbordgroep Borgharen-Itteren van het Consortium Grensmaas informatie gestuurd waaruit blijkt dat de dijken pas gaan overstromen bij een afvoer van 4400 m3/s. Deze afvoer hoort bij een waterstand Borgharen van ca 45,94 m+.
Dat is een theoretische benadering gebaseerd op rekenmodellen; het is echter aannemelijk dat een veilige grens in de praktijk enkele honderden m3/s lager zal zijn. Deze grens is niet alleen afhankelijk van de hoogte van de dijk maar ook van de stabiliteit.
Waar deze grens nu ligt is niet bekend, het waterschap Limburg onderzoekt dit nog.

Ondergelopen weg Op de Bos

4. Het hoogwater van juli en de bestaande hoogwaterberekeningen
Het is een logische zaak om het juli-hoogwater te vergelijken met de bestaande hoogwaterberekeningen om na te gaan of deze berekeningen aanpassing vereisen.
In onderstaande tabel zijn waterstanden en frequenties van enkele hoogwaters vermeld zoals deze door RWS berekend zijn; ter vergelijking zijn ook het recente hoogwater van juli en het hoogwater van december 1993 in de tabel opgenomen. Zo ook de situaties met klimaatverandering voor jaren 2050 en 2100 voor de wettelijke norm van 1:300; de hier genoemde afvoeren zijn indicatief en afhankelijk van de gebruikte rekenmethode.

nrsituatieafvoer in m3/sfrequentiewaterstand St. Pieterwaterstand Borgharen
1huidige situatie29701:5047,7744,70
2idem32251:10048,0844,95
3idem35751:30048,4545,27
4idem38601:100048,7845,53
5juli 20213300??48,1045,23
6dec 199331201:8045,90
7in 205038601:300
8in 210043601:300

In de grafiek zijn de afvoeren en de waterstanden van de berekende hoogwaters nr 1 t/m 5 tegen elkaar uitgezet. Het is goed te zien dat het juli-hoogwater met een waterstand van 45,23 m+ afwijkt van de berekeningen. Er van uitgaande dat de afvoer van het juli-hoogwater min of meer correct is, blijkt de waterstand Borgharen Dorp ca 0,25 m te hoog.
De volgende veronderstelling kan een verklaring zijn voor de 0,25 m hogere waterstand.
Het is een hoogwater dat midden in zomer optreedt en dat houdt in dat er in de uiterwaarden meer en dichtere begroeiing aanwezig is dan in de winterperiode. Dat kan zijn natuurlijke begroeiing (zg. nieuwe natuur) en landbouwgewassen, waardoor het water meer weerstand ondervindt en wordt opgestuwd. Dit betekent hogere waterstanden dan bij een vergelijkbaar hoogwater in de winter. Of deze veronderstelling juist is zal nog geverifieerd moeten worden.
In de hoogwaterberekeningen nr 1 t/m 4 is voor de begroeiing de wintersituatie opgenomen.

Relatie afvoer en waterstand Borgharen

5. Begroeiing versus veiligheid
De begroeiing in de natuurgebieden is in korte tijd op enkele plaatsen aanzienlijk (explosief??) toegenomen zowel tussen Borgharen en Itteren als noordelijk van Itteren. Het juli-hoogwater laat hogere waterstanden zien die deels het gevolg kunnen zijn van de begroeiing met als gevolg dat de veiligheid zal afnemen. Hierbij moet nogmaals benadrukt worden dat ook andere factoren hogere waterstanden kunnen veroorzaken.
Maar algemeen geldt meer begroeiing met als gevolg hogere waterstanden en dus minder veiligheid.
De toelaatbare begroeiing is vastgelegd in de zogenaamde Vegetatielegger van RWS waarvoor momenteel een inspraakprocedure loopt. Uiteindelijk zal de Vegetatielegger in overleg met Staatsbosbeheer als beheerder van de natuurgebieden worden vastgesteld. RWS zal de begroeiing monitoren en toetsen aan de Vegetatielegger waarbij zo nodig gekapt/gesnoeid zal worden.
De daadwerkelijke veiligheid ligt aanzienlijk hoger dan wettelijk is voorgeschreven. Er zou dus ruimte voor meer begroeiing kunnen zijn. Hierbij dringt zich de vraag op of de extra veiligheid (deels) ingeruild kan (moet) worden voor meer begroeiing. Door begrazing kan de toename van dichtheid van de begroeiing in de tijd vertraagd worden.
Van belang is er nota van te nemen dat hogere waterstanden voor de dorpen ook zal leiden tot hogere waterstanden in Maastricht.

Hoogwaterpompen geïnstalleerd, midden in de zomer!

6. Vragen
Onderstaand zijn een aantal vragen geformuleerd die tijdens het klankbordoverleg Grensmaas van 12-10-21 aan de orde zijn geweest. Door direct contact met de betreffende organisaties zijn enkele vragen al (gedeeltelijk) beantwoord. Enkele vragen zullen op (korte) termijn nog beantwoord worden.
Ook voor de gemeente kunnen/zullen de antwoorden van belang zijn en het ligt dus voor de hand dat de gemeente alert blijft op de beantwoording van de vragen.

6.1 De indruk wordt gewekt dat de gemeente ter elfder ure nog de informatie bij elkaar moet zoeken die tijdens hoogwater van nut kan zijn. Er is blijkbaar geen draaiboek meer.
Deze informatie moet net als bij hoogwaters uit het verleden op de plank liggen en zoveel mogelijk al afgestemd zijn op het komende hoogwater. Vooraf gaand aan de top van het hoogwater, is het wenselijk dat de voorspellingen van RWS algemeen bekend worden gemaakt.
Er moet nadere uitleg komen over de website overstroomik.nl.
Bij zo’n ingrijpende gebeurtenis als een extreem hoogwater is het niet wenselijk dat de berichtgeving via de buurtnetwerken verloopt; buurtnetwerken zijn daar niet voor toegerust. De berichtgeving van de gemeente, maar ook die van andere overheden moet rechtstreeks via de gemeentelijke website te volgen zijn.

6.2 Is dit hoogwater reden om de wettelijke bescherming van 1:300 met een afvoer van 3575 m3/s te herzien?
Antwoord: Er zijn verschillende berekeningen voor het bepalen van de frequentie in omloop. Ze wijzen allemaal in dezelfde richting: meer afvoer. De verwachting is dat dit uiterlijk in 2023 geactualiseerd zal worden.

6.3 De daadwerkelijke bescherming is aanzienlijk hoger dan de wettelijke bescherming van 1:300. Waar ligt de daadwerkelijke bescherming waarbij ook de stabiliteit van de primaire waterkering (kade) een rol speelt?
Antwoord: Het waterschap zal hier nog op antwoorden.

6.4 Heeft de begroeiing bij dit hoogwater een rol van betekenis gespeeld?
Antwoord: RWS zal dit nog onderzoeken.

6.5 Meer begroeiing gaat ten kosten van de beveiliging en omgekeerd.
Antwoord: De toelaatbare begroeiing is een zaak van RWS en Staatsbosbeheer en is vastgelegd in de Vegetatielegger. RWS zal hierop handhaven.